deutsch englisch spanisch französisch italienisch
Ausschnitt aus der Tabula Peutingeriana - Rom

Tabula Peutingeriana – Einzelanzeige

Toponym TP (aufgelöst):

Fluvius Lvcvs (Fluvius Lucus)

Name (modern):

Arroscia [2] / Impero [3]

Bild:
Zum Bildausschnitt auf der gesamten TP
Toponym vorher
Toponym nachher
Alternatives Bild ---
Bild (Barrington 2000)
Bild (Scheyb 1753) ---
Bild (Welser 1598) ---
Bild (MSI 2025) ---
Großraum:

Italien

Toponym Typus:

Fluss

Planquadrat:

2B4

Farbe des Toponyms:

rot

Vignette Typus :

---

Itinerar (ed. Cuntz):

 

Alternativer Name (Lexika):

 

RE:

Lucus [2]

Barrington Atlas:

 

TIR / TIB /sonstiges:

Lucus fl. (TIR L 32, 86)

Miller:

Fl` Lvcvs

Levi:

 

Ravennat:

 

Ptolemaios (ed. Stückelberger / Grasshoff):

 

Plinius:

 

Strabo:

 

Datierung des Toponyms auf der TP:

bislang nicht bestimmbar

Begründung zur Datierung:

Fehlende literarische oder epigraphische Belege.

Kommentar zum Toponym:

a) Lesung und Rekonstruktion des Namens
Fluvius Lucus

b) Moderne(r) Name(n) und Verortung(en)

c) Namensformen belegt bei antiken Autoren
Fakultativ: Kommentar zum Namen und etymologische Herleitung

d) Datierung der Namensform auf der TP
Der Fluss ist nur auf der TP belegt, sein Eintrag auf der Karte damit bisher nicht bestimmbar.

e) Bedeutung des Toponyms in der Antike
Miller, Itineraria, Sp. 383:
Fl` Lvcvs bei Albingauno, wo sonst die Merula (Pl) genannt ist, die bei Albingaunum mündet; j. Arroscia.
RE: Lucus [2]
Lucus, Fluss in Ligurien = h. Impero, ad urbem Lucum Bormani (h. Oneglia): vgl. Desjardins La table de Peutinger 81; nach Miller Itin. Rom. 383 h. Arrocoscia bei Albingaunum.
[Philipp Hans]
TIR : Lucus fl. (Torr. Pora, Finale Ligure?) R. IX (It.) Savona V h
Tab. Peut. Fra Vada Sabatia e Albingaunum, pr. Pullopice (v.).

f) Kommentar zur Einzeichnung auf der TP
Link zum Quellgebirge:
[Mons N.N. 151 ID 3524]


Bosio
Fl(uvius) Lucus (Torrente Impero?) Tab. Peut, II, 4 A destra (oriente) del Varum e del Vulpis la Tabula segna Fl. Lucus, che, fatto nascere dal crinale appenninico, con corso serpeggiante, quasi perpendicolare alla linea di costa, sfocia in mare dopo aver incrociato il tratto stradale tra le mansiones di Albingauno e di Vadis Sobates (Fig. 42). Sull’individuazione di questo fiume, non ricordato da altre fonti, i pareri degli studiosi sono quanto mai discordi. Miller, guardando alla posizione del fiume nella Carta, vede nel Lucus l’odierno torrente Arroscia, che sfocia in mare all’altezza di Albenga (Albingaunum) [783: Miller 1916, c. 383]. Philipp indica il torrente Impero, che sfocia a Oneglia (presso Imperia), dove, secondo questi studiosi, è da localizzare il centro romano di Lucus Bormani, da mettere in stretta relazione con l’idronimo dell’itinerario [784: Philipp 1927, Lucus, c. 1708,2.]. Lamboglia, invece, ritiene probabile che la denominazione fluvius Lucus nasconda due scritte distinte che dovevano indicare originariamente un fiume vicino a un bosco ovvero che il bosco stesso abbia dato il nome al corso d’acqua; per quanto riguarda poi l’idrografia attuale, propone il torrente Pora che esce in mare a Finale Ligure, giusta la sua posizione corrispondente a quella del fiume segnalato nella Tabula [785: Lamboglia 1935, p. 19; Lamboglia 1939, pp. 183-184. Cfr. anche TIR 1966, s.v. Lucus f. (Torr. Pora, Finale Ligure?), p. 86].
Fl(uvius) Lucus (Torrente Impero?) Tab. Peut, II, 4 Rechts (östlich) von Varum und Vulpis markiert die Tabula Fl. Lucus, der aus dem Apenninenkamm entspringt, sich fast senkrecht zur Küstenlinie schlängelt und nach Überqueren der Straße zwischen den Mansiones von Albingauno und Vadis Sobates ins Meer mündet (Abb. 42). Über die Identifizierung dieses Flusses, der in anderen Quellen nicht erwähnt wird, gehen die Meinungen der Wissenschaftler weit auseinander. Miller sieht angesichts der Lage des Flusses auf der Karte im Lucus den heutigen Fluss Arroscia, der bei Albenga (Albingaunum) ins Meer mündet [783: Miller 1916, c. 383]. Philipp weist auf den Fluss Impero hin, der in Oneglia (bei Imperia) ins Meer mündet, wo sich diesen Wissenschaftlern zufolge das römische Zentrum Lucus Bormani befindet, das in engem Zusammenhang mit dem Hydronym der Route steht [784: Philipp 1927, Lucus, c. 1708,2.]. Lamboglia hingegen hält es für wahrscheinlich, dass sich hinter der Bezeichnung fluvius Lucus zwei verschiedene Inschriften verbergen, die ursprünglich einen Fluss in der Nähe eines Waldes bezeichneten, oder dass der Wald selbst dem Fluss seinen Namen gab; Was die heutige Hydrographie betrifft, schlägt er den Bach Pora vor, der in Finale Ligure ins Meer mündet, da seine Lage mit der des in der Tabula angegebenen Flusses übereinstimmt [785: Lamboglia 1935, S. 19; Lamboglia 1939, S. 183-184. Vgl. auch TIR 1966, s.v. Lucus f. (Torr. Pora, Finale Ligure?), S. 86].
Come si vede le opinioni sono contrastanti e questo ben si capisce in quanto manca qualsiasi altra notizia a riguardo di tale idronimo, né in questo caso ci viene in aiuto il disegno. Per trovare una possibile soluzione è forse utile allora porre attenzione a quanto ci dicono le altre fonti circa i corsi d’acqua presenti tra il Varum e la vignetta Vadis Sobates, ovvero nel comprensorio dell’attuale Riviera di Ponente. Così, dopo il Varum Plinio parla del fluvius Palo, nel quale oggi riconosciamo il torrente Paglione, che attraversa Nizza [786: Plin. nat. Hist. III 47: igitur ab amne Varo Nicaea a Massiliensibus conditum, fluvius Palo…; Mela II,4,62: Paulo. Cfr. Banti 1949, Palo, c. 278.]. Ancora Plinio indica presso Ventimiglia il flumen Rutuba, l’odierno Roia [787: Plin. nat hist. III 48: Flumen Rutuba, oppidum Album Intimilium…; Vib. Seq. 130: Rutuba, ex Appennino in Thybrin fluit; cfr. Philipp 1914, Rutuba, c. 1281,1.]. Continuando verso oriente l’Itinerarium Maritimum ricorda il Tavia fluvius, che è facile identificare con il torrente Taggia, a oriente di Capo Verde [788: ItMar, 503, 1-2: ab Albingauno portu/Maurici m.p. XXV/Tavi, fluvius, m.p. XII Cfr. Philipp 1932, Tavia, c. 2524.].
Wie man sieht, gehen die Meinungen auseinander, was verständlich ist, da es keine weiteren Informationen zu diesem Hydronym gibt und auch die Zeichnung in diesem Fall keine Hilfe ist. Um eine mögliche Lösung zu finden, ist es vielleicht sinnvoll, darauf zu achten, was andere Quellen über die Wasserläufe zwischen Varum und der Vignette Vadis Sobates, also im Gebiet der heutigen Riviera di Ponente, sagen. So spricht Plinius nach dem Varum vom fluvius Palo, den wir heute als den Bach Paglione erkennen, der durch Nizza fließt [786: Plin. nat. Hist. III 47: igitur ab amne Varo Nicaea a Massiliensibus conditum, fluvius Palo…; Mela II,4,62: Paulo. Vgl. Banti 1949, Palo, c. 278.]. Weiterhin erwähnt Plinius bei Ventimiglia den flumen Rutuba, den heutigen Roia [787: Plin. nat hist. III 48: Flumen Rutuba, oppidum Album Intimilium…; Vib. Seq. 130: Rutuba, ex Appennino in Thybrin fluit; vgl. Philipp 1914, Rutuba, c. 1281,1.]. Weiter in Richtung Osten erwähnt das Itinerarium Maritimum den Tavia fluvius, der leicht mit dem Bach Taggia östlich von Capo Verde zu identifizieren ist [788: ItMar, 503, 1-2: ab Albingauno portu/Maurici m.p. XXV/Tavi, fluvius, m.p. XII Vgl. Philipp 1932, Tavia, c. 2524.].
Plinio, infine, nomina prima di Albenga il flumen Merula, il cui nome riporta al torrente Merula che sfocia in mare a Marina di Andora [789: Plin. nat. Hist. III 48: … flumen Merula, oppidum Album Ingaunum, portus Vadorum Sabatium…; Lamboglia 1939, p. 158; Corradi 1968, p. 81; Philipp (1931, Merula, c. 1070) lo identifica invece con il torrente Arroscia, come Miller. Su Vada Sabatia, cfr. Bulgarelli, Carobene, Firpo 2023 e bibl. ivi.] . Ora, in tale quadro idrografico antico che stiamo considerando, se teniamo presente la posizione del Fl. Lucus presso Albingauno e la sua foce all’altezza dell’Ins. Gallinaria (cfr. supra), dovremmo dare ragione all’ipotesi di Miller e di Philipp; ma nella Tabula troviamo però, su quella che possiamo definire “litoranea”, la posta stradale di Luco Bormani, che, sebbene alquanto distante, sembra chiaramente richiamare, come si è già detto, l’idronimo. Tale mansio è ricordata, pur con varianti, dall’Itinerarium Antonini, dall’Anoni-mo Ravennate e da Guidone [790: It Ant 295,6; An. Rav. IV 32: Luco Vermanis; V,2: Loco Germanis; Guido 35: Loco Vermanis; 79: Loco Germinis.].
Plinio schließlich erwähnt vor Albenga den Fluss Merula, dessen Name auf den Bach Merula verweist, der in Marina di Andora ins Meer mündet [789: Plin. nat. Hist. III 48: … flumen Merula, oppidum Album Ingaunum, portus Vadorum Sabatium…; Lamboglia 1939, S. 158; Corradi 1968, S. 81; Philipp (1931, Merula, c. 1070) identifiziert ihn hingegen mit dem Bach Arroscia, ebenso wie Miller. Zu Vada Sabatia vgl. Bulgarelli, Carobene, Firpo 2023 und die dortige Bibliografie. Wenn wir nun in diesem alten hydrografischen Kontext, den wir betrachten, die Lage des Flusses Lucus bei Albingauno und seine Mündung auf Höhe der Ins. Gallinaria (vgl. oben) berücksichtigen, müssten wir der Hypothese von Miller und Philipp zustimmen; in der Tabula finden wir jedoch an der sogenannten „Küste” die Poststation Luco Bormani, die zwar etwas entfernt liegt, aber, wie bereits erwähnt, eindeutig auf das Hydronym Bezug zu nehmen scheint. Diese Mansio wird, wenn auch mit Varianten, im Itinerarium Antonini, im Anonymus Ravennate und bei Guidone erwähnt [790: It Ant 295,6; An. Rav. IV 32: Luco Vermanis; V,2: Loco Germanis; Guido 35: Loco Vermanis; 79: Loco Germinis.].
La sua localizzazione è discussa fra Diano Marina e Oneglia, dove sfocia il torrente Impero [791: Miller 1916, c. 235; Philipp 1927, Luco Bormani, c. 1653; Giordano 1932, p. 98; Lamboglia 1939, pp. 158-161; Corradi 1968, p. 79.], e in questi luoghi Lamboglia ritiene ci fosse un centro cultuale dedicato alla divinità di origi-ne celtica Bormanus, legata alla presenza di acque ter-mali: da qui un lucus Bormani dal quale sarebbe derivato anche il toponimo della mansio [792: Lamboglia 1941, p. 98; Pisani 1941, p. 389 (“bormo-in Bormanius dio delle fonti aquas Bormias, Bormida sempre in relazione a fonti generalmente calde”); Pascal 1964, pp. 115, 135.]. E questa, come si è detto, si trovava presso l’odierno torrente Impero, il quale a sua volta può bene aver preso il nome di Lucus dal vicino centro. È da aggiungere che vicino a Oneglia e alla foce dell’Impero si trova la località di Porto Maurizio, ricordata dall’Itinerarium Maritimum (Portus Mauricius) sulla rotta Roma-Arelate, uno scalo che doveva rendere particolarmente conosciuto il luo-go e il vicino fiume. Per tali ragioni si può propendere di riconoscere nel Fl. Lucus il torrente Impero, anche se la sua posizione nella Carta, come spesso accade, non riflette la realtà [793: Sul torrente, cfr. Merlo 1961, p. 99; Gambaro 1999, in part. Pp. 23-24.]
Sein Standort wird zwischen Diano Marina und Oneglia diskutiert, wo der Fluss Impero mündet [791: Miller 1916, c. 235; Philipp 1927, Luco Bormani, c. 1653; Giordano 1932, S. 98; Lamboglia 1939, S. 158-161; Corradi 1968, S. 79.], und Lamboglia geht davon aus, dass es an diesen Orten ein Kultzentrum gab, das dem keltischen Gott Bormanus gewidmet war, der mit dem Vorkommen von Thermalwasser in Verbindung gebracht wurde: Daher rührt auch der Name lucus Bormani, von dem sich auch der Name der Mansio ableitet [792: Lamboglia 1941, S. 98; Pisani 1941, S. 389 („bormo-in Bormanius, Gott der Quellen aquas Bormias, Bormida, immer in Verbindung mit allgemein heißen Quellen”); Pascal 1964, S. 115, 135.]. Und dieser befand sich, wie bereits erwähnt, in der Nähe des heutigen Flusses Impero, der wiederum seinen Namen Lucus vom nahe gelegenen Ort erhalten haben könnte. Hinzu kommt, dass sich in der Nähe von Oneglia und der Mündung des Impero der Ort Porto Maurizio befindet, der im Itinerarium Maritimum (Portus Mauricius) auf der Route Rom-Arelate erwähnt wird, ein Zwischenstopp, der den Ort und den nahe gelegenen Fluss besonders bekannt gemacht haben dürfte. Aus diesen Gründen kann man davon ausgehen, dass es sich bei dem Fl. Lucus um den Fluss Impero handelt, auch wenn seine Lage auf der Karte, wie so oft, nicht der Realität entspricht [793: Zum Fluss vgl. Merlo 1961, S. 99; Gambaro 1999, insbes. S. 23-24].

Literatur:

[1] Desjardins, Table, 81, col. 3, no. 1;

[2] Miller, Itineraria, Sp. 383;

[3] Philipp, Hans, Lucus [2], in: RE XIII.2 (1927), Sp. 1708.

[4] TIR L 32, 86

   [Standard-Literatur-Liste im PDF-Format]

Letzte Bearbeitung:

16.09.2025 09:25


Cite this page:
https://www1.ku.de/ggf/ag/tabula_peutingeriana/einzelanzeige.php?id=2509 [zuletzt aufgerufen am 29.09.2025]

Impressum Datenschutzerklärung