deutsch englisch spanisch französisch italienisch
Ausschnitt aus der Tabula Peutingeriana - Rom

Tabula Peutingeriana – Einzelanzeige

Toponym TP (aufgelöst):

Addiana (Ad Dianam)

Name (modern):

S. Angelo in Formis

Bild:
Zum Bildausschnitt auf der gesamten TP
Toponym vorher VI     Castra aniba (Castra Aniba)     VI?     Syllas     
Toponym nachher III?     Capuae     
Alternatives Bild
Bild (Barrington 2000)
Bild (Scheyb 1753) ---
Bild (Welser 1598) ---
Bild (MSI 2025) ---
Pleiades: https://pleiades.stoa.org/places/432813
Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Sant`Angelo_in_Formis
Großraum:

Italien

Toponym Typus:

Ortsname mit Symbol

Planquadrat:

5B3 / 5B4

Farbe des Toponyms:

schwarz

Vignette Typus :

B Haus

Itinerar (ed. Cuntz):

 

Inschriften (EDCS-ID):
   
   
   
   
Alternativer Name (Lexika):

Tifata (DNP)

RE:

Tifatina - https://elexikon.ch/RE/VIA,1_933

Barrington Atlas:

Diana Tifatina, T. (44 F3)

TIR / TIB /sonstiges:

 

Miller:

Addiana

Levi:

Ad diana (B,20)

Ravennat:

 

Ptolemaios (ed. Stückelberger / Grasshoff):

 

Plinius:

 

Strabo:

 

Autor (Hellenismus / Späte Republik):

 

Datierung des Toponyms auf der TP:

frühe Kaiserzeit (einschließlich Flavier)

Begründung zur Datierung:

Erste überlieferte literarische Erwähnung eines Dianaheiligtums bei Velleius Paterculus.

Kommentar zum Toponym:

Kommentar (Köhner)
a) Lesung und Rekonstruktion des Namens
Addiana

b) Moderne(r) Name(n) und Verortung(en)
S. Angelo in Formis

c) Namensformen belegt bei antiken Autoren
Post victoriam ­ namque ascendens montem Tifata cum C. Norbano concurrerat ­ Sulla gratis Dianae, cuius numini regio illa sacrata est, solvit aquas salubritate medendisque corporibus nobiles agrosque omnes addixit deae. huius gratae religionis memoriam et inscriptio templi adfixa posti hodieque tabula testatur aerea intra aedem (Vell. 2,25,4), fines locor(um) / dicator(um) Dianae / Tifat(inae) a Cornelio Sulla / ex forma divi Aug(usti) / restituit (CIL X 3828, dat. 77 n. Chr.), mag(istro) fan(i) Dian(ae) Tif(atinae) (CIL X 3924, dat. 138 – 161 n. Chr.), ἐν Ἀρτέμιδος ἱερῷ (Paus. 5,12,3), Dianae / Tifatinae (CIL XII 1705, dat. 101 – 150 n. Chr.), pr(aefecto) i(ure) d(icundo) montis / Dianae Tif(atinae) (CIL X 4564, dat. 101 – 200 n. Chr.)

Etymologische Herleitung des Namens
„Am Westhang […] befand sich ein Tempel der Diana Tifatina (Paus. 5,12,3; Tab. Peut. 6,3; Capua E.“ [5]

d) Datierung der Namensform auf der TP
Der Ort ist literarisch frühestens bei Velleius Paterculus belegt, sein Eintrag auf der Karte damit spätestens frühkaiserzeitlich zu datieren.

e) Bedeutung des Toponyms in der Antike
Paus. 5,12,3: ἐλέφαντι οὖν τὰ κέρατα ἴστω τις διὰ κροτάφων κατερχόμενα ἄνωθεν καὶ οὕτως ἐς τὸ ἐκτὸς ἐπιστρέφοντα. τοῦτο οὐκ ἀκοὴν γράφω, θεασάμενος δὲ ἐλέφαντος ἐν γῇ τῇ Καμπανῶν κρανίον ἐν Ἀρτέμιδος ἱερῷ· σταδίους δὲ ὡς τριάκοντα ἀπέχει μάλιστα Καπύης τὸ ἱερόν, αὕτη δὲ ἡ μητρόπολίς ἐστιν ἡ Καπύη τῶν Καμπανῶν.
„Man mag auch wissen, dass dem Elefanten die Hörner von oben her durch die Schläfen herunterkommen und sich so nach außen drehen. Das schreibe ich nicht vom Hörensagen, sondern weil ich einen Elefantenschädel im Land der Kampaner in einem Artemisheiligtum gesehen habe. Das Heiligtum liegt etwa dreißig Stadien von Kapua, und Kapua ist die Hauptstadt von Kampanien.“

Pleiades: The Fanum Dianae Tifatinae located on the slopes of Mt. Tifata in Campania.

Miller, Itineraria, Sp. 365:
Addiana (Bt), Ad diana; cf. Salmona (Gu), Salmatia (Ra). Der Tempel war Bundesheiligtum Campaniens, erscheint verflochten mit der Gründungsgeschichte Capuas (Verg, Sil). Der Tempelbezirk bildete seit Sulla eine eigene Präfektur. j. bei St. Angelo in Formis, wo Ruinen des alten Orts und spärliche Reste des Tempels. cf. Minervinus, Comm. di Caserta 1877. Iss. CIL X 3781 (am Fluß des Tifata gefunden). 3796. 3861. 3898. 3914. 3924. 3933. 3935. 4006. 4027. 4040. 4053. 4073. 4114. 4135. 4149. 4151. 4193. 4319. 4427. 4434. 4467. 4482. 4483. 4528. 8056. 8217-8232. Diana Tifat. (Iss: CIL x 3828. 3924. 4564), Diana Tifatina Trivia (ib. 3795). Der Ort durch den Magistrat von Capua mit Capua verbunden. Iss: CIL X 3792. 3913. 3918. 3924. 4564. 8071. In der Nähe liegt 3. Jovis tifatinus.

DNP: Tifata
(τὰ Τιφατῖνα ὄρη/ta Tiphatína órē). Mit Eichen dicht bewaldetes (Sil. 13,219; zur Bed. des Namens vgl. Fest. 503: T. iliceta, “T. bedeutet Eichenwald”) Bergland im Osten von Capua, h. Monti di Maddaloni mit der höchsten Erhebung im h. Monte T. (604 m H). Am Westhang, ca. 30 Stadien (ca. 5-6 km) von Capua entfernt, befand sich ein Tempel der Diana Tifatina (Paus. 5,12,3; Tab. Peut. 6,3; Capua E.), am Osthang ein Tempel des Iuppiter Tifatinus (Tab. Peut. 6,4; Fundamente unter der Ruine der Cappella di San Nicola). Hier fanden immer wieder Räuberbanden Deckung (Cass. Dio 42,25), Hannibal [4] operierte von hier aus längere Zeit (Liv. 23,36-43; 24,12,3 zum J. 215 v. Chr.), hier erfocht Cornelius [I 90] Sulla 83 v. Chr. einen Sieg über den Consul Norbanus [I 1] (vgl. [1. 36, 243]). [Sauer, Vera]

aus dem DNP Artikel von Capuae E. Diana Tifatina
3,5 Meilen nordöstl. von C. am Fuß des Tifata befindet sich das Heiligtum des Diana Tifatina (unter der Chiesa di Sant`Angelo in Formis); der Kult war mit dem troianischen Helden Kapys verbunden, dem legendären eponymen Gründer von C. (Hekat. FGrH 1 F 63; Dion. Hal. ant. 1,73; Serv. Aen. 10,145; Sil. 13,115-137). Man zeigte dort einen Becher des Nestor (Athen. 11,466e; 489b) und den Schädel eines Elephanten vom Feldzug des Hannibal (Paus. 5,12,3). Sulla hat nach seinem Sieg am Tifata über Norbanus 83 v.Chr. dem Heiligtum viel Land mit zahlreichen Heilquellen geschenkt (Vell. 2,25,4). Auf einer in der Cella verwahrten Bronzetafel war der Umfang des neuen Landbesitzes verzeichnet; vgl. dazu Grenzsteine mit der Aufschrift fines agrorum dicatorum Dianae Tifat(inae) a Cornelio Sulla ex forma Divi Augusti. Das Heiligtum wurde von magistri fani Dianae (CIL X 3918; 3924) verwaltet; bezeugt sind auch pr(aefecti) oder pr(aetores) iure dicundo montis Dianae Tifatinae (CIL X 4564). In der Kaiserzeit verbreitete sich der Kult in den Prov. (vgl. CIL XII 1705; aus La Pègne im Gebiet der gallischen Vocontii und [1. 443 nr. 140] aus Intercisa in Pannonia). [Pappalardo, Umberto (Neapel)]

RE: Tifatina - https://elexikon.ch/RE/VIA,1_933.png

f) wenn vorhanden: Kommentar zur Vignette
B-Vignette, die zusammen mit dem Göttername Diana auf einen Kultort hinweist.

g) Kommentar zur Einzeichnung auf der TP (Gestaltungsfehler/Folgefehler?)
Verbunden mit dem Mons Tifata [Mons Tifata]
und mit Jovis Tifatinus
Könnte auch ein isoliertes Symbol mit Name sein.

h) Hinweise zum Streckennetz und den Distanzangaben
(SH:) Fragezeichen bei den Distanzangaben von Addiana· nach Syllas· und Capuae·, da zwei Distanzangaben auf einer Strecke nicht eindeutig zugeordnet

Literatur:

[1] Desjardins, Table, p. 194, col. 3, no. 3 - p. 195, col. 1.

[2] Miller, Itineraria, Sp. 365.

[3] Pappalardo, Umberto, Capua E. Diana Tifatina, in: DNP 2 (1997), Sp. 977-980.

[4] Philipp, Hans, Tifatina, in: RE VI A.1 (1936), Sp. 933-939.

[5] Sauer, Vera, Tifata, in: DNP 12,1 (2002), Sp. 563.

__________________

1 M. Frederiksen, Campania, 1984.

   [Standard-Literatur-Liste im PDF-Format]

Letzte Bearbeitung:

09.12.2025 10:38


Cite this page:
https://www1.ku.de/ggf/ag/tabula_peutingeriana/trefferanzeige.php?id=491 [zuletzt aufgerufen am 29.12.2025]

Impressum Datenschutzerklärung