deutsch englisch spanisch französisch italienisch
Ausschnitt aus der Tabula Peutingeriana - Rom

Tabula Peutingeriana – Einzelanzeige

Toponym TP (aufgelöst):

Menturnis

Name (modern):

Minturno

Bild:
Zum Bildausschnitt auf der gesamten TP
Toponym vorher -     (unnamed/illegible, no. ID 3748)     
Toponym nachher -     [Suessa]     VIIII     Sinuessa     
Alternatives Bild ---
Bild (Barrington 2000)
Bild (Scheyb 1753) ---
Bild (Welser 1598) ---
Bild (MSI 2025) ---
Pleiades: https://pleiades.stoa.org/places/432940
Wikipedia https://de.wikipedia.org/wiki/Minturno
Großraum:

Italien

Toponym Typus:

Ortsname mit Symbol

Planquadrat:

5B2 / 5C2

Farbe des Toponyms:

schwarz

Vignette Typus :

A Doppelturm

Itinerar (ed. Cuntz):

Minturnis (108,3; 121,11), civitas Menturnas (611,7)

Inschriften (EDCS-ID):
   
   
   
Alternativer Name (Lexika):

Minturnae (DNP)

RE:

Minturnae - https://elexikon.ch/RE/XV,2_1937.png

Barrington Atlas:

Minturnae (44 E3)

TIR / TIB /sonstiges:

 

Miller:

Menturnis

Levi:

Menturnis (A,I,3)

Ravennat:

Menturne (p. 69.42), Menturnis (p. 85.40)

Ptolemaios (ed. Stückelberger / Grasshoff):

Μιντοῦρναι κολωνία (3,1,63)

Plinius:

colonia Minturnae (3,59)

Strabo:

Μιντούρνα (5,3,6)

Autor (Hellenismus / Späte Republik):

Minturnensium misericordiam (Cic. Sest. 50), in Minturnensium paludibus (Cic. Pis. 43)

Datierung des Toponyms auf der TP:

Römische Republik

Begründung zur Datierung:

Erste überlieferte literarische Erwähnung bei Cicero.

Kommentar zum Toponym:

Kommentar (Köhner)
a) Lesung und Rekonstruktion des Namens
Menturnis

b) Moderne(r) Name(n) und Verortung(en)
Minturno

c) Namensformen belegt bei antiken Autoren
cum in paludibus demersus concursu ac misericordia Minturnensium corpus ac vitam suam conservaret (Cic. p. red. ad Quir. 20), deinde ad infimorum ac tenuissimorum hominum Minturnensium misericordiam confugisse (Cic. Sest. 50), nec C. Marius quem Italia servata ab illo demersum in Minturnensium paludibus (Cic. Pis. 43), An Minturnenses coloni, quod C. Marium e civili ferro atque ex impiis manibus eripuerunt (Cic. Planc. 26), alterae rescriptae ad meas Minturnensis (Cic. Att. 5,3,2), Mnturnis praef(ecto) (AE 1982, 164, dat. 1 – 50 n. Chr.), Volturnus niveisque frequens Sinuessa columbis / Minturnaeque graves et quam tumulavit alumnus (Ov. met. 15,715f.), Ausona et Minturnae et Uescia urbes (Liv. 9,25,4), itaque placuit ut duae coloniae circa Vescinum et Falernum agrum deducerentur, una ad ostium Liris fluuii, quae Minturnae appellata (Liv. 10,21,8), Ostia et Fregenae et Castrum Novum et Pyrgi et Antium et Tarracina et Minturnae et Sinuessa fuerunt (Liv. 36,3,6), C. Marius pater cum in paludibus Minturnensium lateret (Liv. per. 77), Μιντούρνα (Strab. geogr. 5,3,6), in carcerem Minturnensium iussu duumviri perductus est (Vell. 2,19,2), Minturnensis palus exulem Marium non hausit (Sen. Rhet. contr. 7,2,6), Minturnae (Mela 2,71), colonia Minturnae (Plin. nat. 3,59), ordo et p[opulus] / Minturn[ensium] (AE 1982, 156, dat. 101 – 200 n. Chr.), M(arcus) Mindius Silvanus Minturn(is) (CIL VI 2379, dat. 159 – 161 n. chr.), Μιντοῦρναι κολωνία (Ptol. geogr. 3,1,63), Liris fluvius est in Campania interfluens urbem inturnensem. (Porph. Hor. c. 1,31,7-8), Minturnis (It. Ant. 108,3; 121,11), civitas Menturnas (It. Burd. 611,7), Menturne (Geogr. Rav. p. 69.42), Menturnis (Geogr. Rav. p. 85.40)

d) Datierung der Namensform auf der TP
Der Ort ist literarisch frühestens bei Cicero belegt, sein Eintrag auf der Karte damit spätestens spätrepublikanisch zu datieren.

e) Bedeutung des Toponyms in der Antike
Pleiades: Originally an Ausonian town that fought against Rome in 314 B.C., Minturnae became a colony in 296 B.C. The site is located on the Garigliano river (ancient Liris) and served an important economic function. The Via Appia passes through the city.

Miller, Itineraria, Sp. 338:
Menturnis, it. und Menturnae (Ra), civ. Menturnas (Hi), Minturnas muro ducta colonia a Gaio Caesare deducta (l. col.), Minturnis (It), Minturnae (autores), Menturna (Steph); alte Stadt an beiden Ufern des Liris unweit seiner Mündung (St, Pl), daher als See- und Handelsstadt betrachtet, seit 297 v. Chr. col. (Liv, Vell, I); eine der wohlhabendsten Städte Latiums. In der Nähe die großen Sümpfe, in denen sich Marius verbarg, und der Hain der Marica. guter Wein (Hor); j. Ruinen bei Trajetta. Iss: CIL X 5998-6070. 6868. 8053 50. 8249-8258. 8256. 8257. 8336 8. 8389. 8394. 8419. 8389-8394. Aquädukt, Reste des Theaters. Abzweigung nach Teano, Strecke 61. 9, it (It, Hi). In Trajetta 1 Meilenstein mit Entfernung 98 (ab urbe): CIL X 6868. Von hier Karte 101.

Miller, Itineraria, Sp. 364:
Menturnis, Strecke 59; j. Ruinen bei Trajetta. Der rote Strich führt direkt nach Teano scedicino, aber es ist ein Haken vorhanden und wohl einzusetzen [ca. 9].

DNP: Minturnae
Hauptort der Aurunci (Ausones), 97 Meilen von Rom entfernt, an beiden durch eine Furt verbundenen Ufern des unteren Liris, der die Grenze zw. Latium und Campania bildet, in einer weiten Küstenebene am Golf von Formiae (h. Golf von Gaeta) im Osten der Stelle, an der die Via Appia aus der Enge zw. den Monti Aurunci und dem Meer heraustritt. M. war mit seinen Hafenanlagen das Handelszentrum der Region. M. wird erstmals für 340 v.Chr. erwähnt (Liv. 8,10); 313 v.Chr. im Krieg Roms gegen die Latini (340-338) zerstört (Liv. 9,25); 295 v.Chr. zur Kontrolle der Via Appia deduzierte röm. colonia maritima (Liv. 10,21,7), municipium der tribus Teretina. Von Caesar und Augustus wurde M. neu mit Veteranen besiedelt. Am linken Ufer entstand eine Vorstadt (Liri amne divisa, Plin. nat. 3,59). 590 n.Chr. wurde der Ort von den Langobarden zerstört; h. Minturno. Die colonia besaß Mauern aus opus polygonale (Mauerwerk), später aus Tuffstein mit quadratischen Türmen; der Stadtplan mit dem auf der Via Appia verlaufenden decumanus läßt sich erkennen (bei Cic. Att. 16,13a,1: pons Tirenus).

Ant. Reste: Forum mit Capitolium an der Nordseite und rückwärtig gelegenem Theater (cavea mit 4600 Sitzplätzen), Amphitheater. Von dem aus Spigno (11 km entfernt) kommenden Aquaedukt sind 150 Bogen erh. In dem Sumpfgebiet (palus Maricae oder paludes Minturnenses) zw. M. und dem Meer rechts des Liris stand etwa um 500 v.Chr. das Heiligtum der Göttin Marica; im 1./2. Jh.n.Chr. Sitz ägypt. Kulte. Vom Hafen (portus Lirensis, Dig. 13,19,2) sind Reste in opus reticulatum erh. Auf dem Territorium wurden Centuriationsspuren (Feldmesser) gefunden. Funde der Grabungen von 1817 befinden sich in den Museen von Zagreb, Philadelphia und in dem kleinen lokalen Museum. [Uggeri, Giovanni (Florenz)]

RE: Minturnae https://elexikon.ch/RE/XV,2_1937.png

f) wenn vorhanden: Kommentar zur Vignette
A-Vignette

g) Kommentar zur Einzeichnung auf der TP (Gestaltungsfehler/Folgefehler?)
Hauptort der Aurunci, die an dieser Stelle der TP nicht eingetragen sind.

h) Hinweise zum Streckennetz und den Distanzangaben
Im Itinerarium Burdigalense (ed. Cuntz) wird der Ort als civitas Menturnas (It. Burd. 611,7) aufgeführt. Die Distanz zur vorherigen civitas Sonuessa beträgt VIIII, zur nachfolgenden civitas Formis ebenfalls VIIII Meilen. Damit stimmt sie mit der Distanz der TP von 9 Meilen von Menturnis nach Formis überein.

Literatur:

[1] Desjardins, Table, p. 202, col. 2, no. 10 - p. 203, col. 1.

[2] (GAL Lazio 368-78)

[3] Miller, Itineraria, Sp. 338. 364.

[4] Nissen II 662.

[5] Philipp, Hans, Minturnae, in: RE XV.2 (1932), Sp. 1935-1936.

[6] Uggeri, Giovanni, Menturnae, in: DNP 8 (2000), Sp. 236-237.

____________________

Weiss, Ingeborg, Italienbücher, S. XVII. 20. 95.

H.C. Butler, The Aqueduct of M., in: AJA 5, 1901, 187-192.

J. Johnson, Excavations at M. 1, 1935.

Ders., Inscriptions at M. 1, 1933.

A. Adriani, M., in: NSA 1938, 159-226.

P. Mingazzini, Il santuario della dea Marica, in: Monumenti antichi, pubblicati dall`Accademia dei Lincei 37, 1938, 693-983.

J. Johnson, s.v. M., RE Suppl. 7, 458-494.

B.W. Frier, Points on the Topography of M., in: Historia 18, 1968, 510-512.

A.C. Brookes, M., the Via Appia Bridge, in: AJA 78, 1974, 41-48.

P. Arthur, F. Coarelli, M., 1989.

S.D. Ruegg, Underwater Investigations at Roman M., 1995.

H. Comfort, s.v. M., PE, 582f.

   [Standard-Literatur-Liste im PDF-Format]

Letzte Bearbeitung:

09.12.2025 14:14


Cite this page:
https://www1.ku.de/ggf/ag/tabula_peutingeriana/trefferanzeige.php?id=477 [zuletzt aufgerufen am 31.12.2025]

Impressum Datenschutzerklärung